Wyprawa na Broad Peak jest dużym wydarzeniem. Aktualny rekord Polski należy do alpinistów warszawskich, którzy w 1973 r. zdobyli Kangbachen (7902 m n.p.m). Poza tym jest jeszcze kilka niezdobytych wierzchołków o wysokości ponad 8 tys. m. “Jeżeli 15-osobowa wyprawa alpinistów wrocławskich osiągnie latem szczyt dziewiczy Broad Peak Middle, wpisze się tym wyczynem na trwałe w historię światowej alpinistyki – pisze Zbigniew Zawada w artykule »Z Wrocławia po rekord Polski. W góry Karakorum«. – Gra idzie jedynie o 100 m, ale te 100 m wyżej w alpinistyce to stawka ogromna”.
W Polsce istnieje wtedy kilka prężnie działających klubów: Warszawa, Wrocław, Gdańsk. Środowisko zna się i wspiera, choć nie brakuje rywalizacji. – Kiedy w 1973 r. powstał Socjalistyczny Związek Studentów Polskich, pojawiło się trochę pieniędzy na działalność. Zakładaliśmy więc kluby alpinistyczne, sportowe, żeby z tych skromnych środków skorzystać – opowiada “Newsweekowi” Janusz Kuliś, uczestnik wyprawy. Ale dodaje, że to były krople w morzu potrzeb, większość ekwipunku i środków załatwiało się na własną rękę. Głównie chodząc po prośbie po fabrykach. W wyprawie na Broad Peak pomogły zakłady Diora z Dzierżoniowa, Rokita z Brzegu Dolnego czy wrocławski Dolmel.
Polskim wspinaczom sprzyjają warunki międzynarodowe. – Władze Pakistanu po wielu latach odmów zaczynają wpuszczać obcokrajowców w wysokie góry. Amerykanie dostają szansę wejścia na K2, zespół Wandy Rutkiewicz na Gaszerbrumy, a my na Broad Peak – opowiada Janusz Kuliś.
Na zdjęciach archiwum WKW widać ciężarówkę, którą wypożycza fabryka Jelcz na trzy miesiące. Pomarańczowo-zielony kolor kabiny kierowcy, nad nią nadbudówka, w której można było nocować, na plandece napis “Himalaya-Karakorum Expedition 75 Broad Peak Middle 8016 m”. 2 maja autem ruszają z ekwipunkiem trzy osoby. Trasa zajmie im trzy tygodnie. Reszta ekipy doleci do Pakistanu samolotem.
“Dzień czy dwa wcześniej odbyło się pożegnanie na Dworcu Głównym [oraz przed Urzędem Wojewódzkim we Wrocławiu – red.]. Nastrój był pogodny, żartowano, wyglądało, jakby wyjeżdżali na majówkę i planowali wdrapać się na Ślężę, a nie zdobyć jeden ze szczytów najwyższych gór świata” – relacjonuje wrocławski dziennikarz Krzysztof Kucharski. Ale dodaje też, że wspinacze zdają sobie sprawę z niebezpieczeństwa. Podczas himalajskich wypraw statystycznie ginie jeden na 10 alpinistów.
Wyprawa na Broad Peak. Kilkaset par tenisówek z Polski
Po przybyciu do Pakistanu i ostatnich zakupach (benzyna i mąka) 15 czerwca uczestnicy ruszają traktorami ze Skardu do odległej o ponad 70 km miejscowości Baha. Tam wynajmują ponad 160 (według innych źródeł 180) tragarzy, którzy zobowiązują się transportować ich pięciotonowy ekwipunek podczas dwutygodniowego marszu w górę.
– Same worki z mąką niosło 15 mężczyzn. Do tego pędziliśmy ze sobą stado kóz, bo tragarze nie tknęliby mięsa z puszki – każdego wieczoru oprawiono jedną, dwie z nich. Pomocnikom trzeba było też – zgodnie z pakistańskimi przepisami – zapewnić buty, mieli więc na nogach tenisówki przywiezione z Polski – opowiada Kuliś.
Tragarze zaczynają strajkować już po pierwszym dniu na lodowcu: żądają wypłaty pieniędzy z góry, potrafią zostawić pakunki przy pogorszeniu pogody. Towarzyszący im pakistański wojskowy dyscyplinuje ich drewnianą lagą. Bezskutecznie, do końca zostanie ich zaledwie sześciu. Ale sytuacja na polskiej wyprawie nie jest wyjątkowa, strajki tragarzy są wtedy w Pakistanie codziennością, potrafią na wiele dni zatrzymywać kolejne ekspedycje. Ostatnie pakunki do obozu założonego na lodowcu Godwin Austin uczestnicy wyprawy wtaszczą w kilku turach na własnych plecach.
W archiwach jest jeszcze zdjęcie wszystkich uczestników wyprawy. Od lewej stoją: Andrzej Sikorski, Marek Kęsicki, Jan Juszkiewicz, Marian Sajnog (kierowca) i Janusz Kuliś. W drugim rzędzie: Bohdan Nowaczyk, Kazimierz Głazek, Tadeusz Barbacki (kierowca), Roman Bebak, Stanisław Anioł i Wojciech Jonak (lekarz). W pierwszym rzędzie: oficer łącznikowy Abdul Ghani, Janusz Fereński (kierownik wyprawy), Zbigniew Jurkowski i Jerzy Woźnica. W samym środku pomiędzy nimi widnieje wbity czekan. Zdjęcie robi Ewa Abgarowicz. Fotografka himalaistka towarzyszy trwającej w tym samym czasie kobiecej wyprawie Wandy Rutkiewicz, ale jedna z jej uczestniczek zaczyna chorować i trzeba ją sprowadzić. Tak Abgarowicz trafia do obozu wrocławian.
– Proszę sobie wyobrazić ten ogrom. Całe nasze Tatry mają około 20 km długości, a Himalaje jakieś 3 tys. km. Wjeżdża pan w jedną dolinę, staje na lodowcu, a tam widok na K2, Gaszerbrumy oraz Broad Peak. Pomiędzy nimi jakieś 30 km jednej tylko doliny. Całe Tatry można tam zmieścić – opowiada o wrażeniach Janusz Kuliś.
Silny mróz, niebo wygwieżdżone
Lipiec to aklimatyzacja i zakładanie kolejnych obozów. Kiedy nadejdzie okazja, na środkowy szczyt masywu Broad Peak ruszyć mają dwa zespoły pod kierownictwem Bebaka (Kęsicki i Kuliś) oraz Głazka (Nowaczyk i Sikorski). Wszystko z lekkim sprzętem biwakowym. Do przełęczy (7800 m) podejście było długie i uciążliwe, lecz nietrudne technicznie. “Dopiero tuż pod przełęczą znajdowały się główne trudności lodowo-skalne” – będzie wspominał na łamach “Taternika” Janusz Fereński.
Wszyscy wiedzą, że gdyby coś poszło nie tak, udzielenie pomocy uczestnikom ataku z ostatniego, trzeciego obozu będzie niemal niemożliwe. Gdyby rozszalała się śnieżyca albo opadła mgła, znalezienie się na rozległym śnieżno-lodowym polu byłoby bardzo trudne. W przypadku pogorszenia pogody dochodziło też zagrożenie lawinami.
28 lipca himalaiści ruszają w górę około 3 nad ranem. Silny mróz, niebo wygwieżdżone. Wspinacze mają ze sobą dwie liny długości 60 m każda, dwa młotki lodowe, 25 karabinków, 12 śrub lodowych, 15 haków skalnych, dwa radiotelefony, sześć płacht z folii, zapasowe rękawice, skarpety i getry, sześć aparatów fotograficznych, kamerę filmową oraz żywność na dwa dni. Do tego para swetrów, sześć kurtek puchowych, pięć par spodni ocieplanych – wymieni potem z godną buchaltera skrupulatnością Kazimierz Głazek w jednym z wydań “Taternika”.
Janusz Kuliś wspomina dziś, że szło się ciężko, w kopnym śniegu trzeba było bardziej ryć, niż maszerować, nogi zapadały się po kolana. Najpierw torujący zmieniają się co 100 kroków, potem już co 30. Roman Bebak źle się czuje, decyduje się wrócić do obozu trzeciego. Około 15.30 stają na przełęczy pod szczytem, około 16 kontynuują atak w górę po spiętrzonej dwoma uskokami grani.
“Wspinamy się takim systemem, że pierwszy idzie asekurowany od dołu, a następni wchodzą, używając rozciągniętej liny jako poręczówki. Do liny przypinamy się za pomocą zakręcanych karabinków, przymocowanych do pasów asekuracyjnych, co pozwala na łatwe zmienianie kolejności wchodzenia” – opisuje ten czas Głazek.
Zmęczeni pozbywają się zbędnych rzeczy. Kuliś zostawia kamerę. – Duża, szesnastka, do tego taśma na szpulach. Ważyło to chyba z 10 kg – wspomina himalaista. Jak się potem okaże, pod przełęczą doświadczeni wspinacze – w roztargnieniu – zostawiają też jedną z dwóch 60-metrowych lin.
Na ostatnich kilkuset metrach zaczyna już padać gęsty śnieg. Kiedy jako pierwsi w historii polskiego himalaizmu zdobywają ośmiotysięcznik, nie ma czasu na świętowanie, szybko rozpoczynają drogę w dół.
Noc w śniegu. Tragedia polskiej ekspedycji na Broad Peak
Ze wspomnień wiadomo, że widoczność jest już wtedy zła – światła czołówek nie widać dalej niż na dwa metry. Zimny wiatr, minus 30 stopni. Odcinki, które wcześniej można było stosunkowo łatwo pokonać na nogach, teraz najłatwiej zjechać na linie. W wielkim skrócie: solidnie wbijając w szczeliny w skale haki, nawlekając na nie linę podzieloną na dwa i zsuwając się na niej 20-30 m w dół w zupełnym pionie.
– Proszę sobie wyobrazić, czteropiętrowy blok ma nieco ponad 10 m. A to wszystko w fatalnych warunkach zawiei, śniegu. Nasza ekipa to byli doświadczeni ludzie, zjeżdżanie jest jedną z podstawowych umiejętności, ale tam było naprawdę ciemno, żadnej widoczności – mówi “Newsweekowi” Kuliś.
To wtedy w lodowej wichurze, podczas ostatniego przed przełęczą zjazdu ze szczytu, ginie pierwszy członek wyprawy, Bohdan Nowaczyk, który zamykał stawkę. Himalaista najpewniej spadł z liną z grani w urwisko po drugiej, chińskiej stronie masywu. Nie odnoszą skutku nawoływania, nie daje żadnego efektu świecenie czołówkami.
– Pod tą ścianą na wysokości 7800 m spędziliśmy całą noc. Bez namiotów i śpiworów. Ratowały nas folie ochronne, jakich dzisiaj używa się w ratownictwie medycznym. W Polsce były nieznane, dostaliśmy je od Amerykanów w obozowisku pod K2 – wspomina Kuliś.
Poranne poszukiwania kolegi nie dają żadnych rezultatów. W dodatku wówczas dopiero okazuje się, że Marek Kęsicki zostawił pod przełęczą linę. Zapada więc decyzja o rozpruciu pasów asekuracyjnych. Himalaiści zyskują dzięki temu około 25 m liny, którą mogą się od biedy asekurować. Ruszają w dół.
Jak we śnie
Fatalna pogoda, wychłodzenie, kolejna doba na dużej wysokości robią swoje.
“Ze względu na duże zmęczenie schodzę bardzo powoli. Wciąż trwa zamieć, chwilami nie można otworzyć oczu, w które tnie mieciony wiatrem śnieg. Muszę często przystawać i odpoczywać. W końcu jestem poniżej żlebu i krzyczę, że może schodzić następny. Obniżając się, stwierdzam, że w niektórych miejscach jest znacznie trudniej niż poprzedniego dnia – wiatr poodsłaniał płaty lodu, na którym trzeba rąbać stopnie. Długi fragment zejścia zupełnie umyka mi z pamięci…” – pisze potem Głazek.
Podczas schodzenia Marek Kęsicki spada w przepaść. Andrzej Sikorski, który najpewniej był tego świadkiem, nie myśląc już logicznie, znowu rusza w górę ściany.
– Patrzę, a Sikorski pnie się do góry po tym kawałku, próbuje coś do mnie mówić, chyba, że Marek spadł. Był w kompletnym szoku. Czy zobaczył, jak tamten spada, i postanowił się wrócić? Tego też już się nie dowiemy – wspomina Kuliś. Obaj himalaiści giną.
Ile Bohdan ma rąk
W archiwum Wrocławskiego Klubu Wysokogórskiego zachowały się jeszcze wycinki z prasy tamtych lat. Na pożółkłych stronach przetrwał między innymi tekst “Trzej od ośmiotysięcznika” Krzysztofa Kucharskiego zawierający barwne sylwetki tych, którzy z Broad Peak Middle nie wrócili.
Kucharski podkreślał, że wszyscy trzej byli doświadczonymi alpinistami. Marek Kęsicki miał zaledwie 25 lat, a przeszedł już północną ścianę Matterhornu w Alpach i dokonał pierwszego przejścia zimą “ścieku” Kazalnicy w Tatrach. “Największym jego sukcesem było pierwsze zimowe przejście północnej ściany Trollrygennu w Norwegii. Był to jeden z bardziej liczących się wyczynów polskiej alpinistyki”. Podobnie było z Bohdanem Nowaczykiem. “Powszechny podziw budziła jego technika, każdy ruch na ścianie był precyzyjny, rozważny, a przy tym szalenie płynny. Koledzy często zastanawiali się, ile Bohdan ma rąk? Z przyjemnością patrzyło się na jego wspinaczkę”.
Natomiast Andrzej Sikorski wyprawiał się w góry Iranu, w Hindukusz, dwukrotnie był na Kaukazie. “Alpinizm budzi sporo kontrowersji ze względu na tragiczne żniwo, jakie czasem zbiera. Ale w każdym przedsięwzięciu, które ma charakter pionierski, jest wkalkulowane najwyższe ryzyko. Gdyby nie było ludzi gotowych ryzykować, niewiele wiedzielibyśmy o świecie…” – podsumowywał Kucharski.
Powrót do obozu
Pozostawieni już tylko we dwóch Głazek i Kuliś spędzają noc na kolejnym przymusowym biwaku.
“Pogłębiwszy jamę, staramy się znaleźć w niej osłonę od wiatru. Teraz nagle przypominam sobie o płachcie, którą mam w kieszeni. Owijamy się nią. Nie mamy nic do jedzenia ani do picia. Wiemy, że obaj jesteśmy odmrożeni. Siedzący głębiej Janusz zasypia. Ja od czasu do czasu wołam do Andrzeja i Marka, niestety bez odpowiedzi. Całą noc trwa zawieja” – wspomni potem ostatnią noc Głazek.
– Byliśmy u kresu sił. To był już nasz trzeci dzień na wysokości powyżej 7,5 tys. m. Bez przerwy przysypialiśmy. Na tej nieszczęsnej przełęczy spędziliśmy cały dzień, nie wiadomo właściwie na czym – opowiada Janusz Kuliś.
Jak dodaje, pamięta jeszcze, że podczas zejścia trzeba było trawersować wzdłuż ścian. Ale widocznie nie szło mu to najlepiej, bo w pewnym momencie ocknął się dopiero, jak po nieostrożnym kroku spadł półtora metra. – Nie widziałem różnicy pomiędzy śniegiem a lodową pustką – mówi.
Schodząc, natrafiają na ciało Andrzeja Sikorskiego. Spadł? Zgubił się w zawiei? Nie wiadomo, próbują sztucznego oddychania i masażu serca, ale dla kolegi jest już za późno.
Około południa wycieńczonym himalaistom udaje się dotrzeć do obozu III. “Nie jesteśmy w stanie nic przełknąć. Janusz ma poodmrażane stopy, a ja palce u rąk. Z głębokiego snu budzimy się dopiero następnego dnia…” – wspomni w “Taterniku” Kazimierz Głazek.
Polska góra
Po powrocie do domu wielkiego świętowania nie ma, nikt nie wystawia piersi po medale – na Broad Peaku zginęło trzech kolegów. Pierwsze polskie wejście na ośmiotysięcznik przepada też nieco w informacyjnym zgiełku – niemal w tym samym czasie Gaszerbrum II zdobywa kobieca wyprawa Wandy Rutkiewicz. “Ladies Himalaya Expedition” ogniskuje uwagę środowiska i medialnego świata. To nią chcą się chwalić towarzysze z Warszawy.
Co wtedy zawiniło na Broad Peaku? “Przy dużej wysokości człowiek nie funkcjonuje prawidłowo. Nawet doświadczeni wspinacze wpadają w stan, którego nie kontrolują, ich mózgi nie pracują normalnie. Długotrwały niedobór tlenu jest winny większości śmierci w górach wysokich” – pisał w książce “Zwyciężyć znaczy przeżyć” Aleksander Lwow. Polscy himalaiści spędzili na górze łącznie cztery dni.
– Ta pierwsza noc to już było za długo – mówi dzisiaj “Newsweekowi” Kuliś.
– Pierwsza polska wyprawa na ośmiotysięcznik to była w 1975 r. wrocławska wyprawa właśnie na Broad Peak. Polacy dokonali wtedy pierwszego wejścia w historii na środkowy wierzchołek Broad Peaku. W czasie zejścia zginęło niestety trzech naszych kolegów – mówił po latach Adam Hajzer i wspominał też dramatyczną zimową wyprawę w 2013 r., na której zginęli Maciej Berbeka i Tomasz Kowalski. – Mamy mnóstwo wspólnego z Broad Peakiem i niewątpliwie możemy nazwać go polską górą.
Po latach Jerzy Kukuczka i Wojciech Kurtyka, którzy jako pierwsi na świecie zrobili trawers wszystkich wierzchołków Broad Peaku, znajdują czekan Nowaczyka wbity w śnieg, ten sam, z którego robiono ostatni zjazd.
Korzystałem m.in. z archiwalnych wydań czasopisma “Taternik”. Za pomoc w pracy nad tekstem serdecznie dziękuję też Januszowi Kulisiowi oraz członkom Wrocławskiego Klubu Wysokogórskiego.