“Zamęczyli mi męża, Wysoki Sądzie. Bili, katowali, zabrali mu wszystkie pieniądze. Przychodził do domu ciągle pokrwawiony i ledwo się ruszał” – skarżyła się cytowana w artykule żona kupca Sara Bursztyn. “Cierpiał strasznie, płakał i rozpaczał. Zrobili z niego nędzarza i wpędzili całą rodzinę w biedę” – opowiadała. “Zawsze go bili, a ostatnim razem wpuścili mu żywą mysz pod ubranie na plecy. On się wtedy okropnie przeląkł i jak przyszedł do domu, to już nie wiedział, co się z nim działo”. Dopytywana przyznała, że mąż oddał gangsterom kilka tysięcy złotych, że od tych tortur zwariował i leży w szpitalu.
Ilustrowany tygodnik kryminalno-sądowy “Tajny Detektyw!” pisał, że jedną z pierwszych ofiar Leona Karpińskiego i jego pomocnika Judy Szteinworfa był drobny handlarz Izrael Pejczer, od którego w 1928 r. zażądali tysiąca złotych haraczu (miesięczna pensja cenionego rzemieślnika sięgała wówczas średnio 200 zł). Pantaleon i Szteinworf postraszyli Pejczera rewolwerami i zabrali mu “tylko” 800 zł, ale byli też pamiętliwi – trzy lata później pobili go i odebrali pozostałe 200 zł z odsetkami.
Szteinworf był sądzony w tym samym procesie co Pantaleon. Na ławie oskarżonych znaleźli się także inni członkowie bandy – Wacław Osmański, Czesław Janiak, Hersz Dusznicki, Chaskiel Kantor, Aron Perelman, Gabriel Lipszyc, Szymon Szmigiel, Stanisław Jakubczak, Adam Plackowski, Stanisław Cieśliński i Adam Bocheński. Ale żaden z sądzonych nie zwracał takiej uwagi dziennikarzy, jak popularny warszawski radny Łukasz Siemiątkowski, znany jako Tata Tasiemka.
To on rękami swoich “żołnierzy” trząsł najsłynniejszym przedwojennym bazarem Warszawy – Kercelakiem. To do niego trafiały wszystkie haracze ściągane z handlarzy i to on decydował, który kupiec ile ma zapłacić lub jaką karę miał ponieść, jeśli nie płacił. To jego gazety porównywały do chicagowskiego Ala Capone’a. Oczywiście Tasiemka nie dorastał mu do pięt i nie czerpał zysków z handlu alkoholem, tylko z haraczy, ale zła sława tylko podsycała jego legendę.
“Miast pod kasztan, poszedłem na wolność”
“Jest to niski tęgi mężczyzna z okrągłym brzuszkiem, lśniącą łysiną i nastroszonemi wąsami. Ubrany jest w popielatą, jasną marynarkę, ciemne spodnie i sztywny biały kołnierzyk na kolorowej koszuli. Ma wygląd typowego sklepikarza lub szynkarza. Początkowo siada na ławie przed publicznością – ale wkrótce potem woźny zaprasza go ruchem ręki na ławę oskarżonych” – tak wejście Taty Tasiemki na salę sądową opisywał sprawozdawca “Dobrego Wieczoru!”.
Skąd pseudonim Tata Tasiemka? Siemiątkowski urodził się w roku 1876 w podwarszawskim Milanówku. Zawód zdobył w fabryce tekstyliów w Grodzisku Mazowieckim i dlatego też nazywany był Tasiemką. “Wstączżasz” – tak (z błędem) zapisał swój zawód, wypełniając ankietę osobową. Był również działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej i stamtąd wywodził wiele znajomości, które – jak można przypuszczać – pomagały mu unikać policji. Mówił m.in. dziennikarzom, że zna jednego z przywódców PPS Norberta Barlickiego, dowodzącego Organizacją Bojową PPS Tomasza Arciszewskiego czy Rajmunda Jaworowskiego, ważnego działacza Frakcji Rewolucyjnej partii socjalistów, ale także przewodniczącego Rady Miejskiej Warszawy i posła na Sejm.
“Tak, panie, rozmaicie bywało. Z towarzyszami Barlickim, Arciszewskim, Jaworowskim i wieloma innymi się pracowało. Od 1904 r. należę do PPS. W roku 1906, gdy nastąpił rozłam, przeszedłem do Frakcji i od tej pory do tego odłamu należę” – opowiadał korespondentowi “Tajnego Detektywa!”, dzieląc się szczegółami zamachów przeprowadzonych na donosiciela, który miał służyć wywiadowi niemieckiemu. Za to właśnie Siemiątkowski został aresztowany z kolegami z partii w 1918 r. Za to usłyszeli wyrok przed sądem wojskowym.
“Poszliśmy na sąd polowy, skazano mnie na karę śmierci, wyrok zatwierdzili i wywieźli mnie do Modlina” – relacjonował Siemiątkowski. “Na stacji w Modlinie patrzę, jest oficer legionowy. Obywatelu, mówię, idę na rozstrzał, coś zróbcie, żeby się wydostać. A w Modlinie rozstrzeliwali tylko w czwartki i soboty. Jest środa, jutro mam zginąć. A tymczasem w czwartek zaczęło się rozbrajanie Niemców. Miast pod kasztan poszedłem na wolność. Tak, panie, to bywało. Robiło się wiele, a człowiek nie pamięta, ile szpiclów carskich i niemieckich sprzątnął” – dodawał.
Na stacji w Modlinie patrzę, jest oficer legionowy. Obywatelu, mówię, idę na rozstrzał, coś zróbcie, żeby się wydostać. Jest środa, jutro mam zginąć. A tymczasem w czwartek zaczęło się rozbrajanie Niemców. Miast pod kasztan, poszedłem na wolność. Tak, panie, to bywało – Tata Tasiemka w rozmowie z “Tajnym Detektywem!”
Tatą został, kiedy wraz ze swoimi opryszkami zajął się terroryzowaniem handlarzy z Kercelaka. Nie wiadomo, w jaki sposób przejął kontrolę nad bazarem, czy podporządkował sobie drobnych złodziejaszków, których uzbroił w rewolwery i zapewnił bezkarność, czy raczej pojawił się tam z już dobrze zorganizowaną grupą. Wiadomo, że przez długi czas działał w cieniu, a kojarzący się z Ojcem Chrzestnym przydomek nadali mu sami kupcy – z szacunku podszytego strachem.
“Nawet bengalskiego tygrysa mógłbyś tam zamówić”
Przejeżdżając skrzyżowanie rondo Kercelak na warszawskiej Woli, gdzie przecinają się ulica Okopowa i aleja Solidarności, trudno uwierzyć, jak bardzo zmieniło się to miejsce. Dziś to węzeł komunikacyjny, kiedyś – tętniący życiem plac wypełniony straganami, budkami handlarzy, stoiskami i tłumem płynącym przez wąskie bazarowe uliczki. Legendarny warszawski dziennikarz i satyryk, przed wojną także sprawozdawca sądowy Stefan Wiechecki “Wiech” pisał: “Dostać tu można było wszystko od flaków z pulpetami do mało używanego forda, nie mówiąc już o takich specjalnościach, jak rasowe gołębie, garderoba męska, gramofony, zegarki bez werków, broń palna, pokarm dla złotych rybek. (…) Nawet bengalskiego tygrysa mógłbyś tam zamówić, ukradliby z zoo i dostarczyli”.
Kercelak był największym bazarem przedwojennej Warszawy. “Na targowisku tem ma sklepy i stragany kilkuset kupców i handlarzy. Przed kilku laty zorganizowała się banda, której jednym z głównym przywódców został niebezpieczny opryszek Pantaleon Karpiński, odznaczający się dużemi zdolnościami organizatorskiem” – pisał w marcu 1932 roku “Tajny Detektyw!”. Było to idealne miejsce dla złodziei, opryszków różnej maści i bandytów.
“Marche aux Puces paryskie i Porto-bello londyńskie to marny szczeniak i dęta imitacja razem wzięte przy pierwszym, jedynym Kercelaku!” – wspominał generał Felicjan Sławoj Składkowski, ówczesny minister spraw wewnętrznych i późniejszy premier. “W ścisku, zgiełku i zamieszaniu Kercelaka można sprzedać i kupić wszystko, i własne, i kradzione. Tu obok kupców i kupujących chodzą tłumy gapiów, andrusów i ukrywających się przed policją rzezimieszków i nożowców. Na placu, w tłumie, nie są oni ścigani, bo groziłoby to krwawymi rozruchami w tak wielkim zbiorowisku ludzkim, podszytym obficie elementem przestępczym” – dodawał.
“Wszyscy dopuścili się ohydnego gwałtu”
Gangsterskie prawo zaprowadzali tam ludzie Tasiemki. Każdy kupiec musiał płacić regularny haracz – od 50 do 200 zł miesięcznie, w zależności od stanu finansowego. “Wszelkie odruchy protestu tłumiono ciężkiem kaleczeniem, zaś próby doniesień do władz kończyły się najczęściej śmiercią kupca, okaleczeniem jego domowników i rozrabowaniem sklepu czy straganu” – relacjonował “Tajny Detektyw!”. “Z opornymi lub z takimi, którzy próbowali poskarżyć się przed władzami, załatwiano się w ten sposób: za pierwszym razem zadawano lżejsze rany nożem i obijano tak, że napadnięty kilka miesięcy musiał spędzić na kuracji w łóżku. Za drugim razem obcinano kupcowi uszy, a najbliższe rodzeństwo obijano. Trzecia »interwencja« równała się bezapelacyjnemu wyrokowi śmierci!”.
Tygodnik skrupulatnie odnotowywał najbardziej brutalne przestępstwa bandy z Kercelaka. Jak czytamy, kiedy któryś z kupców wydawał córkę za mąż, musiał oddawać gangsterom okup – 10 proc. od posagu. Taki haracz pobierali od synów kupców, którzy żenili się i wraz z żoną otrzymywali wiano. “Na tem tle wydarzył się raz wypadek, który świadczy o bestjalstwie łotrów” – pisał “Tajny Detektyw!” – “Oto mąż poślubionej świeżo córki kupca przeciwstawił się żądaniu bandy, posyłając »na odczepnego« 150 zł. Nazajutrz, gdy wyszedł do pracy, wtargnęło do mieszkania 5-ciu członków bandy uzbrojonych w rewolwery. Zakneblowali młodej kobiecie usta, poczem wszyscy kolejno dopuścili się na niej ohydnego gwałtu. Wychodząc, bandyci zapowiedzieli nieszczęśliwej, że na wypadek zameldowania o sprawie policji mąż zostanie zabity, a ona wraz z ojcem będzie okaleczona”.
Według autora artykułu kobieta milczała do czasu, aż zorientowała się, że gwałciciele zakazili ją “nieuleczalną chorobą”, prawdopodobnie weneryczną. Wtedy opowiedziała o wszystkim mężowi, a ten “postanowił niezwłocznie powiadomić o sprawie policję”. “W drodze do komisariatu został napadnięty i zakłuty nożami” – czytamy.
“Jednemu kupcowi strzelili w usta”
“Świadków nie było. Byli terroryzowani. Nie było znikąd ratunku” – skarżył się sądowi świadek Józef Deck. Jego zeznania przytacza dziennikarz Jerzy Rawicz w wydanej w 1968 r. książce “Doktor Łokietek i Tata Tasiemka”. “Bo gdy policjant przyglądał się bezczynnie temu, co się działo, to odwołać się było można chyba do Pana Boga. (…) Gdy wtedy poskarżyłem się w komisariacie, powiedziano mi: »O co panu chodzi, przecież pana jeszcze nie zabili, pan żyje«”.
“Dobry Wieczór!” z 5 lipca 1932 r. przytaczał więcej szczegółów z procesu i zeznań Decka obciążających grupę Tasiemki. Jak mówił przesłuchiwany, “jednemu kupcowi strzelili w usta, a później, jak tego nieszczęśliwca zawieziono do pogotowia, to powiedziano, że został trafiony przez zbłąkaną kulę. Mnie też groził Jakubczak ciągle rewolwerem, przykładał mi go do skroni i lufą stukał mnie w zęby, aż mi je w końcu powybijał. Ludzie to widzieli, setki nieraz ludzi patrzyło, jak on nademną z rewolwerem się wytrząsa i przykłada mi lufę do głowy” – dodawał.
Dziennikarze początkowo wątpili, czy znajdą się świadkowie chcący opowiedzieć o udrękach zaznanych od ludzi Tasiemki, zwłaszcza że na ławie oskarżonych nie udało się posadzić wszystkich członków gangu. Popołudniówka “Wieczór Warszawski” 3 lipca 1932 r. zwracała uwagę, że w czasie przygotowań do procesu terror na bazarze wzmógł się. “Świadkowie oskarżenia nie będą zeznawali oskarżająco. Już się o to postarał nasz Al Capone” – pisała gazeta. “Niedawno nowe napady na kupców na Kercelaku i towarzyszące tym napadom pogróżki pouczyły tych świadków, na jakie niebezpieczeństwo narażają się, występując przeciw Tacie. Organizując w ten sposób obronę, Tata Tasiemka postępuje według najlepszych wzorów Al Capone chicagowskiego, którego przez kilka lat władze sądowe nie mogły posadzić za kraty z braku dowodów winy i wobec niemożności wydobycia zeznań od ofiar bandyckich praktyk gangu”.
“Krwawe starcia komunistów z socjalistami”
Tocząca się przed warszawskim sądem sprawa także nie była łatwa, ponieważ miała polityczny podtekst. Sędzia przewodniczący Klemens Hermanowski zaledwie pół roku wcześniej w tzw. procesie brzeskim skazał liderów Centrolewu sprzeciwiającego się rządom sanacji, m.in. na wyroki więzienia. Tym razem miał przed sobą działacza PPS, partii, z której wyrosło środowisko Józefa Piłsudskiego.
Siemiątkowski, mimo zarzutów kryminalnych, mógł pochwalić się bogatą socjalistyczną przeszłością. Od razu po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i po uwolnieniu z twierdzy w Modlinie rozpoczął działalność w warszawskim Tymczasowym Komitecie Wykonawczym Rady Delegatów Robotniczych, potem kandydował do Sejmu i Senatu, a w roku 1927 został wybrany do rady miasta. Zaraz po tym na Kercelaku pojawili się jego bandyci.
Tasiemka nie ograniczał się jednak tylko do bazaru. Nie było żadną tajemnicą, że gdy w partyjnych ulicznych sporach do akcji wkraczała powązkowska bojówka PPS, atakiem dowodził Siemiątkowski. Do historii przedwojennych warszawskich zamieszek przeszły walki, jakie wybuchły w czasie demonstracji 1 maja 1928 r. na placu Teatralnym, gdzie komunistów obchodzących święto pracy zaatakowali bojówkarze Tasiemki.
“Krwawy 1-szy maja w Warszawie” – pisał dziennik “Warszawianka” z 2 maja tamtego roku. “Piękny, słoneczny dzień wiosenny został w Stolicy zakłócony krwawemi starciami komunistów z socjalistami na pałki, laski i rewolwery, w których cztery osoby znalazło śmierć, a przeszło dwieście zostało rannych” – odnotowywał dziennikarz. I tak relacjonował walki w centrum Warszawy: “Kordony milicji P.P.S. bronią komunistom dostępu na środek placu. Komuniści starają się przedostać siłą. Z obu stron ukazują się nad głowami pałki i laski. Drobne starcia i utarczki wzmagają nastrój ogólnego podniecenia, które po kilku pierwszych strzałach rewolwerowych urasta do furji bojowej. Strzelanina robi się coraz bardziej gęsta i regularna. Na placu powstaje panika, uczestnicy manifestacji w popłochu chcą się ukryć w bramach pobliskich domów. Wszystkie są jednak zamknięte. W ciżbie rozlegają się rozpaczliwe wołania o pomoc, gęsto padają ranni. Ludzie padają na ziemię, aby uniknąć kul”.
Socjaliści wiedzieli, że na Tasiemkę zawsze mogą liczyć. Dlatego sanacyjne władze długo patrzyły przez palce na jego poczynania. Dopiero kiedy nękani kupcy skrzyknęli się i wsparci przez Związek Bezpartyjnych Żydów poskarżyli do Komisariatu Rządu, ruszyło śledztwo. Szybko potwierdziło zarzuty wobec gangu Siemiątkowskiego.
“Panie miniszcze tsza lepi pilnować złodziejów”
9 lipca 1932 r. “Dobry Wieczór!” doniósł na pierwszej stronie: “Za krzywdę handlarzy Kercelaka banda »Tasiemki« skazana”. “Siemiątkowski dostał 3 lata” – dodawała popołudniówka, precyzując, że udowodniono mu współudział w dwóch wymuszeniach. Jednocześnie Karpińskiemu sąd wymierzył karę sześciu lat więzienia, a Szteinworf otrzymał pięć lat. Pozostali członkowie bandy zostali wysłani za kraty na dwa albo cztery lata, przy czym trzej – Lipszyc, Pereiman i Szmigiel – usłyszeli wyroki uniewinniające.
Tasiemka nie posiedział długo i niewykluczone, że zadziałały dawne kontakty polityczne. 1 sierpnia 1935 r. został ułaskawiony przez prezydenta Ignacego Mościckiego. Co ciekawe, sam prezydent Mościcki przyznał mu w 1931 r. Krzyż Niepodległości nadawany za walkę o niepodległość i suwerenność Polski. Odznaczenie odebrał Siemiątkowskiemu dopiero w 1939 r. ówczesny premier, generał Składkowski, bo według ówczesnych przepisów osoba skazana traciła prawo do noszenia Krzyża.
Zresztą, Felicjan Sławoj Składkowski nie wypierał się ani znajomości z Tatą Tasiemką, ani wiedzy o jego przestępczym rzemiośle. Jak pisał w książce “Kwiatuszki administracyjne”, w roku 1935, kiedy jeszcze był ministrem spraw wewnętrznych, został okradziony na pogrzebie wiceministra spraw wojskowych generała Daniela Konarzewskiego. Stracił portfel z dokumentami, co postawiło na baczność całą warszawską policję. Bezskutecznie. Pomogła dopiero rozmowa z Siemiątkowskim, po której już następnego dnia listonosz dostarczył Składkowskiemu przesyłkę z portfelem i dokumentami, choć bez pieniędzy. W środku miała też znajdować się kartka: “Panie miniszcze tsza lepi pilnować złodziejów”.
“Spłonęło ponad tysiąc straganów i kramów”
Gangsterską karierę Tasiemki przerwała dopiero wojna. We wrześniu 1939 r. Kercelak spłonął od niemieckich bomb. Bazar wrócił jednak wraz z końcem walk o Warszawę i zaprowadzeniem hitlerowskiej okupacji. Drugi raz Kercelak obrócił się w perzynę trzy lata później, kiedy spadły na niego bomby sowieckie w pierwszych dniach września 1942 r.
Wydawany przez Armię Krajową “Biuletyn Informacyjny” odnotował w numerze z 10 września: “Najintensywniej bombardowano dzielnicę robotniczą – Wolę, gdzie było najwięcej ofiar w zabitych i rannych z pośród ludności polskiej. (…) Najskuteczniej zbombardowano Pl. Kercelego, na którym spłonęło ponad 1.000 straganów i kramów”.
Tata Tasiemka po wejściu Niemców przypomniał sobie o przeszłości konspiratora i po raz kolejny zaangażował się w działania podziemia. Ale jesienią 1942 r. został aresztowany, wraz ze swoim synem Janem, i obaj trafili najpierw na Pawiak, a potem do obozu koncentracyjnego na Majdanku. Syn miał więcej szczęścia – uciekł wiosną 1943 r. z transportu wiozącego go do innego obozu. Tata Tasiemka nie doczekał końca wojny. Najsłynniejszy warszawski gangster, przed którym truchleli wszyscy kupcy z Kercelaka, i któremu dłoń podawali najważniejsi politycy i ministrowie, zmarł w lutym 1944 r. za drutami Majdanka na tyfus.
Wszystkie teksty z “Magazynu Kryminalnego Newsweeka” możesz przeczytać TUTAJ.