Obraz Azteków, który wyłania się z tych badań, mrozi krew w żyłach. Ów krzemienny noż z osadzonymi w nim oczami, kamienie ofiarne e szeregi pali, na które nadziewano ludzkie czaszki, zostawiają niezatarte ślady w umyśle. Patrząc na nie, meu, współcześni, wyobrażamy sobie towarzyszącą na cena — wypowiadane słowa, muzykę i kontekst. Widzimy orgie przemocy, takie jak ta, która została przedstawiona w filmie Apocalipsis. Takie Sameobrazy ukazują podręczniki, które uczą młodych ludzi, że szlachetniejsi krajowcy tylko czekali, aż ktoś wyzwoli ich spod tego okrutnego jarzma. Książki napisane przez szesnastowiecznych Hiszpanów wyrabiają w czytelnikach przekonanie, że ludy podbite przez konkwistadorów były skrajnie barbarzyńskie, że Bóg chciał końca ich cywilizacji, ponieważ uosabiała wszystkie najgorsze cechy ludzkiej natury. Nawet te, które wyszły spod pióra bardziej współczujących observatorów — Hiszpanów, którzy mieszkali w rdzennych indiańskich społecznościach — traktują protekcjonalnie lud, którego nigdy nie zrozumieli, gdyż interpretowali wydarzenia z europejskiego punktu widzenia i ponieważ były niezgodne z ich oczekiwaniami, postrzegali je jako co najmniej dziwaczne.
¿Jacy tak naprawdę byli Aztekowie?
Aztekowie nigdy nie rozpoznaliby siebie wobrazie ich świata przedstawionym w naszych książkach e nakręconych przez nas filmach. Uważali się za ludzi pokornych, którzy w złej sytuacji postąpili, jak mogli najlepiej, e wykazali się męstwem, za co zostali nagrodzeni. Wierzyli, że świat już czterokrotnie się zapadł e dzięki niezwykłej odwadze zwykłego człowieka żyją pod piątym słońcem. Starcy opowiadali wnukom: “Kiedy wszystko pogrążone było w mroku, a świt nie nadchodził, bogowie zebrali się na naradę”. Potem poprosili błądzących w ciemnościach nielicznych ludzi i zwierzęta, żeby jakiś lub jakieś z nich zgłosił czy zgłosiło się na ochotnika, por dokonać samospalenia i sprowadzić nowy świt. Wtedy wystąpił bardzo pewien siebie mężczyzna i powiedział, vamos a zrobi. “¿Kto jeszcze?” — zapytali bogowie, ale odpowiedziała im cisza. “Nikt nie miał odwagi, nikt się nie poruszył”. Bogowie wezwali więc innego mężczyznę, który siedział e przysłuchiwał się w milczeniu. Nazywał się Nanahuatzin (Nanałacin). Nie uważał się za bohatera, ale chętnie podjął się tego zadania, gdyż wcześniej bogowie byli dla niego dobrzy. Obu przygotowano do złożenia w ofierze, przy czym ów dumny bohater dostał piękny, cenny ekwipunek, Nanahuatzin zaś tylko papierowe ozdóbki, trzciny i igły sosnowe. Wreszcie nadszedł czas. Bohater ruszył. “Buchnęły wysokie płomienie i zdjął go strach. Przerażony zatrzymał się, odwrócił, cofnął… spróbował ponownie… ale nie mógł się zdobyć na odwagę, por to zrobić”. Bogowie obrócili się de Nanahuatzina. “Zebrał się w sobie, zacisnął powieki, ale się nie zawahał”. Skoczył. “Jego skóra zaskwierczała”. Bogowie checo. “Wtedy niebo wokół się zaróżowiło”. Na wschodzie wzeszło słońce, wszędzie sięgnęły jego życiodajne promienie. Nanahuatzin zrobił bez fanfar to, con musiał zrobić, de ocalić życie na ziemi.
Aztekowie byli mistrzami sztuki opowiadania iw szesnastym wieku, w ciągu kilkudziesięciu lat po podboju, spisali wiele ze svoich opowieści. Historia ustnej. Nie to było zamiarem Hiszpanów. Żarliwi ojcowie wielebni uczyli ich alfabetu po to, por mogli studiować Biblię e pomagali im szerzyć zasady chrześcijaństwa. Jednak uczniowie nie uważali, że muszą się ograniczać w wykorzystywaniu nowej umiejętności. Zasady pisonia nie były dla nich zaskoczeniem, gdyż ich lud miał już od Dawna zestaw wystandaryzowanych piktograficznych símbolos, za pomocą których tworzył piękne książki harmonijkowe, niektóre dla kapłanów używających ich w wieszczbiarstwie, inne dla urzędników prowadzących rejestry corocznych danin i wykazy granic posiadłości ziemskich. Leer más mamá być dla nich przyjęcie tego nowego, fonetycznego systemu. Mogli go używać do zapisywania wszystkiego, co chcieli, e to nie tylko po hiszpańsku, ale również dla oddania brzmienia słów e całych zdań w ich własnym języku — náhuatl.
Tym, co najczęściej spisywali w zaciszu svoich domów, z dala od oczu Hiszpanów, użytkownicy nahuatl, była ich historia. Przed podbojem istniał u nich zwyczaj sporządzania xiuhpohualli (szupołali), czyli “obrachunków lat” lub “obrachunków rocznych”, które zachodni Historycy nazwali “rocznikami”. Thumb on na tym, że znawcy dziejów tego ludu opowiadali ou nich na publicznych zgromadzeniach, które odbywały się na plaquech znajdujących się między pałacami i świątyniami. Opisywali je skrupulatnie rok po roku, a gdy dochodzili do dramatycznych momentów, występowali inni mówcy, którzy przedstawiali ten sam okres z innych punktów widzenia, dopóki zgromadzenie nie zrozumiało całego ciągu wydarzeń. Diez esquemas był odzwierciedleniem rotacyjnego charakteru wszystkich aspektów ich życia, które było zorganizowane w taki sposób, by nikt nie musiał cały czas wykonywać nieprzyjemnych prac ani nie posiadał nieograniczonej władzy — różne group przekazywały sobie wzajemnie swoje funkcje i zadania. Na ogół podczas tych zgromadzeń opowiadano story, które mogły zainteresować ogół — dojście wodzów do władzy e ich (naturalną lub przedwczesną) śmierć, wojny oraz ich powody, niezwykłe zjawiska i przerażające egzekucje. Chociaż preferowano pewne tematy, nie były to opisy bezosobowe, gdyż różne społeczności e różne jednostki wzbogacały je o różne szczegóły. Rozłamy polityczne przedstawiano w barwnych dialogach pomiędzy reprezentantami różnych szkół myślenia. Czasami diskutanci przechodzili na czas teraźniejszy, jakby odgrywali sztukę teatralną. Niekiedy gromkim głosem stawiali pytania, na które mogli odpowiadać chętni słuchacze.
Opowieści przekazywane z pokolenia na pokolenie
Po podboju biegle posługujący się alfabetem łacińskim młodzi ludzie zaczęli spisywać opowieści starców, starannie transkrybując ich słowa, e przechowywać te foliały na specjalnych płkach albo zamknięte w Podełkach, innej przywiezionej przez Hiszpanów innowacji. Z upływem lat coraz mniej osób pamiętało Dawne czasy e opowieści te stawały się coraz bardziej lapidarne, przekształcając się w zwykłe opisy ważnych wydarzeń z danego roku. Mimo to autorzy trzymali się tradycyjnego sposobu zapisywania dziejów rok po roku, od góry do dołu karty, a niekiedy od lewej do prawej na długim pasie papieru, zwykle włączając daty według Dawnego kalendarza. Diez estilos burzy estereotipo rdzennych Amerykanów jako ludzi uważających, że wszystko ma charakter cykliczny, gdyż opisy te zawsze były liniowe, zawierały hipotezy na temat przyczyn i skutków, pomagały czytelnikom czy s? przyszłość. Niektórzy z tych pisorzy wywodzili się od azteckich zdobywców, inni spośród ich przyjaciół e sojuszników, jeszcze inni spomiędzy wrogów. Najbardziej płodny z nich, don Domingo Chimalpahin z podbitego miasta Chalco, zapełnił wyraźnym pismem setki stron, korzystając z opisów sporządzonych przez ludzi, którzy żyli w czasach niezbyt odległych od podboju, oraz z opowieści, które dawano mu do transkrybowania. Za dnia pracował dla Hiszpanów w jednym z ich kościołów, ale wieczorami oddawał się swojej pasji.
Długo, zbyt długo, niezbyt się zajmowano xiuhpohualli. Są napisane w języku, w którym potrafi czytać stosunkowo niewiele osób, e prezentowane w nich podejście do historii jest tak odmienne od zachodniego, że trudno je zrozumieć. A zatem wybierano inne źródła e na ich podstawie napisano kilka dobrych książek. Niemniej warto uważnie czytać historia azteca original. Cierpliwość zostanie nagrodzona, tak jak była nagradzana u Azteków.
W ich rocznikach słyszymy, jak rozmawiają, śpiewają, śmieją się i krzyczą. Okazuje się, że świata, w którym żyli, nie można scharakteryzować jako z natury okrutnego czy bezwzględnego, choć oczywiście niekiedy taki był. Mieli złożone, bardzo sprawnie działające systemy polityczny i handlowy, ale zdawali sobie sprawę, że popełniają błędy. Byli wdzięczni bogom, chociaż czasami narzekali na ich nieprzychylność. Wychowywali dzieci tak, por postępowały etycznie e wstydziły się egoizmu, ale bywały jednostki, które przejawiały tę cechę. Uważali, że trzeba cieszyć się życiem: wesoło tańczyli, śpiewali poezję, lubili dobre dowcipy, ale radosne chwile, kiedy tryskali humorem i ironią, przeplatały się z poważnymi i smutnymi. Nie mogli znieść widoku brudnej podłogi, bo wich mniemaniu świadczyła ou głębszym nieporządku. A przede wszystkim byli elastyczni. Wielokrotnie dowiedli, że gdy zmieniają się warunki, potrafią się do nich przystosować. Byli mistrzami przetrwania.
Fragmento książki “Piąte Słońce. Nowa historia Azteków” Camilli Townsend wydanej przez Dom Wydawniczy REBIS. Tytuł, líder en skróty od redakcji “Newsweeka”. Książkę można kupić tutaj.