Ona i on w nowych związkach, a pomiędzy – wspólne dziecko i ich nowe rodziny. W planie wychowawczym zazwyczaj pojawia się podział wakacji, ale życie swoje.
On: – Już kupiłem bilety na samolot do Hiszpanii na początek lipca.
Ona: – Wtedy dziecko jest ze mną. Masz przecież wyrok sądu.
On: – Chyba nie zablokujesz nam tego wyjazdu?
Oczekiwanie, napięcie, pretensje. Nie tylko tego rodzica, który do sytuacji będzie musiał się odnieść, ale jej partnera, ich dzieci, wciągniętych w pojedynek pomiędzy porozwodowymi zapaśnikami.
“Wakacje dla pięciu osób to za droga impreza”
Paulina i Kamil z zakończonego kilka lat temu małżeństwa mają syna, 12-letniego Jasia. Sąd po rozwodzie ustalił “kontakty”, jak się w terminologii prawniczej nazywa czas dziecka z rodzicem po rozwodzie. Połowę wakacji Jaś powinien spędzać z mamą, połowę z tatą. W cyklu dwa tygodnie na dwa tygodnie. Żadna ze stron literalnie tych ustaleń nie przestrzega.
W ciągu roku w miarę dobrze się dogadują. W te wakacje wybuchł jednak poważny konflikt i na bezproblemowe załatwienie czegokolwiek nie ma szans. Kamil nie rozumie, dlaczego syn ma jechać na obóz piłkarski w czasie przeznaczonym na kontakty z ojcem. Kto ma za ten obóz zapłacić – w alimentach nie ma wzmianki o kosztach wyjazdów, więc dlaczego była żona domaga się, żeby się dołożył. I po co Jasiowi wyjazd do przyszywanych dziadków wspólnie z przyrodnim rodzeństwem, czyli dziećmi obecnego partnera Pauliny. Przecież to żadna rodzina, a czasu w wakacje jest mało, nawet na kontakt z najbliższymi. U swoich dziadków ze strony ojca Jaś spędził zaledwie dwa dni.
Paulina ma z kolei żal do byłego męża, że synowi obiecał wspólne wakacje pod namiotami nad jeziorem, ale nigdzie nie pojechali. Kamil najpierw pokłócił się o ten wyjazd z obecną żoną, Matyldą. Jest zazdrosna, że w tym czasie ona zostałaby z ich wspólnym synem, który jest za mały na takie eskapady i z jej córką z poprzedniego małżeństwa. Zresztą obecna żona Kamila nie chciałaby wakacji pod namiotem, to nie jej klimaty.
W końcu Kamil ustalił z obecną żoną, że razem pojadą nad morze (oni, syn Kamila z pierwszego związku, córka Matyldy z pierwszego małżeństwa i wspólny syn pary). Problem w tym, że gdy przyszło do liczenia kosztów, uznali, że wakacje dla pięciu osób to jednak za droga impreza. Nie na ich kieszeń w tym roku. Pojadą za rok na All inclusive, jak uzbierają więcej pieniędzy.
Paulina nie rozumie tej logiki. Jaś się bardzo nastawił na wyjazd z tatą. A zostali w domu. Z drugiej połowy wakacji z synem tata w ogóle zrezygnował, bo mu nie pasowało. Nie wytłumaczył dlaczego. Mówił jej: – Takie jest życie – domyśliła się, że chodzi o jego kolejne konflikty z obecną żoną i to, że w czasie wakacji u taty Jaś miał wizytę u lekarza. – To byłby za duży wysiłek dla ojca, który w kontakcie z synem zazwyczaj stawia na rozrywkę – puentuje Paulina.
– Jeśli nawet z winy taty wakacje się nie odbyły, to nie ma sensu zaszczepiać w dziecku przekonania: “to wina taty”, “wina mamy”. Naturalnie jest taka pokusa, ale warto zadać sobie pytanie: dlaczego chcę opowiedzieć dziecku, jaką ma niedobrą mamusię, jakiego ma niedobrego tatusia? Na dnie tego wszystkiego może czaić się chęć zemsty, do której nie chcemy się przyznać. Pozwólmy dziecku przekonać się na własnej skórze, jakiego ma drugiego rodzica. Czasem okropny mąż, straszna żona bywa dobrym rodzicem! – uważa mediatorka rodzinna Beata Blizińska.
“Nasze wakacje są jak domino”
40-letnia Natalia, projektantka, jest zdania, że aby poukładać relacje rodzinne w patchworku, potrzebna jest dojrzałość wszystkich jej uczestników. Jej rodzina to dwie córki z poprzedniego związku i obecny partner 36-letni Krzysztof z synem z poprzedniej relacji. Dzieci są w różnym wieku. Hela ma 20 lat, Frania – 12 lat, a Staś – 7. Są oczywiście drudzy rodzice, z którymi dzieci spędzają równie dużo czasu.
– Nasze wakacje są jak domino. Wystarczy, że musimy zmienić jeden element, sypie się całość. Trzeba obdzwaniać pozostałych uczestników patchworku i pytać, jak im to pasuje. Każde z nas ma mnóstwo różnych planów, pomysłów, mamy też oczywiście wspólne, na które próbujemy wygospodarować czas – twierdzi Natalia. – Ale udaje nam się całkiem nieźle pod względem logistycznym i emocjonalnym.
W tym roku, gdy najstarsza córka robiła rowerowy tour po wybrzeżu ze swoim przyjacielem, oni na dziesięć dni zabrali najmłodsze dzieci nad morze. Hela potem do nich dojechała i udało się spędzić kilka dni całą rodziną. Rodzinne wakacje nie trwały jednak długo, bo zaraz Staś wyjeżdżał na swój pierwszy w życiu obóz, a Hela miała kolejne plany – organizowała obóz harcerski, na który do niej dojechała z kolei Frania. Wspólnie spędziły trzy tygodnie. W tym czasie mama zabrała Stasia w góry i do dziadków, a Natalia z partnerem siedzieli w Warszawie i pracowali.
– Teraz przejmujemy Stasia od mamy i jedziemy z wszystkimi dziećmi multivanem na Ukrainę. Bierzemy też Franię. Hela w tym czasie będzie wolontariuszką na warsztatach dla dzieci – opowiada Natalia.
Czy można dogadać się po rozwodzie?
O napiętym kalendarzu w zrekonstruowanej rodzinie opowiada: – Trzeba pogodzić się z tym, że wszystkiego się nie zrobi. Nam w tym roku brakuje “okna pogodowego” na dziadków. Dzieci nie mają, kiedy ich odwiedzić.
Jego córki z poprzedniego małżeństwa, 14-letnia Amelka i 9-letnia Kornelia, pierwsze dwa tygodnie wakacji spędziły w Bieszczadach z tatą i jego nową rodziną – żoną Kasią, Sonią – córką Kasi z poprzedniego związku i Leo – nowym bratem z obecnego małżeństwa taty. Potem wybrały się z mamą nad morze. Plan był taki, że Kornelia z przyrodnią siostrą Sonią, w czasie sądownie przyznanym tacie, pojadą w sierpniu na obóz harcerski. Ale mama Kornelii, była żona Piotra, kilka dni przed wyjazdem rzuciła kategoryczne: “Kornelia nie pojedzie na żadne zuchy”. Argumenty? “Niczego ze mną nie uzgodniłeś” i “nie zgadzam się na harcerstwo w jakiejkolwiek formie” – wszystko to rozpisane na stronę listu.
– Jej podejście jest niezgodne z prawem, bo tak jak ja nie mam wpływu na to, gdzie ona zabierze dzieci, tak ona nie może zarządzać naszym czasem wolnym. Oczywiście Kornelia pojechała na ten obóz, ale codziennie zastanawiałem się, co jej matka wymyśli – przyznaje Piotr.
Gdyby Kornelia nie pojechała na obóz, nie dość, że by przepadły pieniądze, to jeszcze rozsypałoby to rodzinne plany. Rodzina Piotra zaplanowała, że w drugim tygodniu rozbiją namioty niedaleko córek.
– Zupełnie inaczej wygląda to u mojej obecnej żony, która poukładała relacje z byłym mężem, ojcem jej córki – przyznaje Piotr i podaje przykład. – Sonia wyjeżdża w sierpniu na Majorkę z tatą i jego partnerką, która ma dwójkę swoich dzieci z poprzedniego związku. Kiedy Marcin ogłosił mojej żonie, że ma taki plan, Kasia stwierdziła, że nie ma problemu. Sprawdziła jedynie, czy Sonia ma ważne dokumenty. Okazało się, że tak, ale nawet gdyby było inaczej, to bez spięcia załatwiliby to razem w urzędzie. I po sprawie.
Jeżeli jej były mąż chce przywieźć córkę dzień później, to ona się zawsze zgadza, o ile to nie koliduje z naszymi planami. Żywy dowód na to, że to może działać. Oni nadal się nie lubią, serdecznymi przyjaciółmi nigdy nie zostaną, ale starają się współpracować w zakresie wychowania Soni.
Dyplomacja po rozwodzie
Piotr i jego nowa rodzina do ustalania wakacji siadają już wiosną. W ciągu roku nie mają wiele czasu, w którym mogliby pobyć razem, bo – po tym, jak sąd przyznał Piotrowi opiekę naprzemienną – jego mama wyprowadziła się z córkami do Gdyni.
– Tym bardziej potrzebujemy fajnych wspólnych wakacji. Takich, żeby wszystkim się podobało. Wybieramy pod kątem dzieci. Patrzymy, czy one będą miały co robić w danym miejscu. Dobrze, że wszystkie mają podobne zainteresowania. Muszą być konie, basen, woda lub rzeka, i dobre jedzenie – opowiada Piotr. – Mamy jedno ograniczenie. Nie możemy lecieć za granicę. Zawsze, kiedy zbliżają się wakacje, córkom giną dokumenty. Oczywiście, że złośliwie – Piotr nawet nie czeka na moje pytanie o przyczynę.
– Z jakiegoś powodu ludzie po rozwodzie mają potrzebę mszczenia się na tym nieudanym związku. Są w stanie zrobić wiele okropnych rzeczy, które utrudniają życie drugiej stronie. Nie wiem, po co. Bo to na pewno nie pomaga w budowaniu nowego życia. Moja była żona nie ułożyła sobie życia. Nie jest w stanie. Ona wiele energii każdego tygodnia wkłada w to, żeby ułożyć, a raczej zniszczyć moje szczęśliwe życie. Wiem, że pod tym względem nie jesteśmy ewenementem i to raczej standard.
– Umówiliśmy się, że ty wyjedziesz z dziećmi 15 lipca? To się tego trzymajmy, bo ja też mam swoje plany. Ważna jest również dyplomacja, szczególnie gdy konflikt z byłym partnerem jest dość żywy. Emocje jednak lepiej przepracowywać z terapeutą, przyjaciółką, a wobec byłego partnera starać się zachowywać z szacunkiem – podkreśla Beata Blizińska, terapeutka i mediatorka rodzinna. I tłumaczy, że w takich rodzinach bardzo potrzebna jest asertywność.
– Ważne jest też, żeby najpierw zadbać o siebie, bo to dbanie o siebie to również dbanie o innych. W patchworku to wręcz kluczowe. Mamy do czynienia z systemem naczyń połączonych i jeśli damy się zaszantażować, wykorzystać jednej z osób, na przykład byłemu mężowi, to stracę nie tylko ja, ale także mój partner i dzieci. Jest miejsce na elastyczność, gdy pomiędzy byłymi partnerami jest przewidywalność i zaufanie, ale życie nas uczy, że im większa dyscyplina w trzymaniu się ustaleń, tym patchwork lepiej funkcjonuje.
Prawniczka: złośliwe matki, skąpi ojcowie
Rozwodnicy z dziećmi bardzo często starają się uregulować “sposób realizowania kontaktów” na drodze sądowej. Dotyczy to także okresu wakacyjnego. We wnioskach do sądu wskazują, ile czasu dziecko spędzi z ojcem, ile z matką, jak będzie wyglądał “odbiór” i “przekazanie”. Czasem znajdują się bardziej szczegółowe zapisy dotyczące leczenia, ubrań, diety, której dziecko powinno przestrzegać.
Kornelia Szarek, adwokatka, specjalistka od prawa rodzinnego, mówi, że w ustalaniu wakacyjnych kontaktów z dziećmi dużym problemem są blokady psychiczne matek. – Nie potrafią sobie wyobrazić, że ojciec może na równi z nimi prawidłowo zaopiekować się dzieckiem. Chcą zajmować – jak mówią biegli w sądach – pozycję pierwszoplanową. Czasem, nawet jeśli dziecko chce mieć taki sam kontakt z obojgiem rodziców, próbują ten kontakt ojcu ograniczać.
Matkom łatwiej przychodzi dzielenie się opieką w roku szkolnym, ale gdy w grę wchodzi tygodniowy lub dwutygodniowy pobyt dziecka u ojca, protestują. W podtekście jest obawa, że dziecko z ojcem będzie się czuło lepiej niż z matką.
Blokują wyjazdy zagraniczne, tłumacząc, że ojciec może porwać dziecko i nigdy nie wrócić do Polski. Albo, że opieka zdrowotna za granicą jest gorzej dostępna i dla dziecka to za duże ryzyko.
Ze strony ojców najwięcej emocji wywołuje płacenie alimentów w czasie wakacji. – Nie mogą się pogodzić z tym, że muszą płacić tak jak w pozostałych miesiącach, a dziecko spędza więcej czasu u nich. Uważają to za niesprawiedliwe. Mają poczucie, że płacą na matkę, szczególnie jeśli “ona” [jak często mówi się o byłej żonie] spędza w tym czasie wakacje ze swoim nowym partnerem.
Zacząć od weekendu, nie od wakacji
Nie wszystkim patchworkowym rodzinom udaje się przetrwać wakacje. Przekonała się o tym Michalina, mama dwójki dzieci. Cztery miesiące spotykała się z mężczyzną, który miał jedno dziecko. – Zbliżało się lato, więc stwierdziłam: co nam szkodzi? Chyba się nie pozabijają?
To był błąd. Ich związek nie wytrzymał takiej próby. Na wakacjach partner nie mógł się pogodzić z tym, jaki luz ona daje swoim dzieciom. Ona z kolei nie rozumiała, o co mu chodzi. Do tego ich dzieci się nie polubiły. Rozstali się.
– Sugerowałabym, żeby patchworkowe wyjazdy zacząć od weekendu, jakiegoś krótszego wyjazdu. Wspólne wakacje to wystawienie wszystkich członków rodziny na bardzo bezpośrednie zderzenie z typowo patchworkowymi zjawiskami. Wśród nich jest ślepota rodzica biologicznego: bałagan zrobiony przez pasierba pulsuje czerwonym światłem, bałagan mojego dziecka biologicznego sprzątnę za niego bezwiednie. Jest krzyżowa zazdrość — córka zazdrosna o czas, który tata spędza z żoną, mąż zazdrosny o czas, który żona spędza ze swoim synem, i tak dalej… Czy nagła zmiana pozycji w rodzinie, gdy np. najstarsze dziecko staje się średnim i czuje się zdegradowane. Jeżeli nie dotarliśmy się w tych przeżyciach, to będzie bardzo trudno wytrzymać w nich przez dwa tygodnie, dyskomfort będzie zbyt silny. Na wszystko potrzeba czasu – twierdzi Beata Blizińska, terapeutka i mediatorka rodzin.
Partnerka na doczepkę do dzieci
34-letnia Sandra, też chciałaby wierzyć, że da się poukładać życie w patchworkowej rodzinie. Próbowała, ale nie wyszło. Teraz siedzi samotnie we wrocławskim mieszkaniu i rozpacza. Jej prawie były partner jest na wakacjach z dziećmi. Pojechali gdzieś pod namioty, nie wiadomo gdzie.
To już postanowione: po jego powrocie ona się wyprowadza. On wie, ale chyba do niego nie dociera, skoro nie reaguje tak, jakby ona oczekiwała – błaganiem o trwanie w związku.
– Michał to mój najfantastyczniejszy facet, ale tej naszej rodziny patchworkowej nie udało się stworzyć. Nie chodzi tylko o wakacje, ale to był ważny element. On mnie jedynie informował: jadę z chłopakami [ma dwóch synów] w miejsce X, przyłączysz się? Brakowało mi partnerstwa, wspólnego planowania, uwzględniania mojego zdania.
Zimą byli na feriach w Egipcie. To był jego pomysł. Chciał jechać w ciepłe miejsce i żeby było jak najtaniej. – Nigdy nie chciałam tam lecieć. Nie lubię rozrywek w stylu all inclusive przez cały tydzień, a tak to miało wyglądać. Ale zgodziłam się, bo jeszcze wtedy zależało mi na budowaniu relacji. Rozumiałam, że jeśli on płaci za trzy osoby, siebie i swoich synów, to musi brać pod uwagę cenę, bo nie jesteśmy jakimiś krezusami. Ja oczywiście płaciłam sama za siebie.
O wspólnych dzieciach nie chciał słyszeć. O ślubie również. I to przeważyło.
– Zawsze czułam się jak na doczepkę. Dwa lata czekałam na równe traktowanie z jego synami. A on mi powtarzał: gdybyśmy spotkali się w innym czasie, przed moim małżeństwem, to fajny mielibyśmy związek.
Tymczasem kiedy synowie byli u Michała, Sandra w zasadzie nie miała partnera. Miesiąc wakacji i 8 do 10 dni w miesiącu w roku szkolnym. Michał mówił, że czuje wyrzuty sumienia z powodu rozstania z ich mamą i musi im to wynagrodzić. Sandra walczyła o czas po 22, ale on był wtedy zmęczony.
– Mam znajomego w pracy, który też żyje w patchworku i kiedyś mi powiedział: trzeba się pogodzić z tym, że jest się na drugim miejscu. Ja się z tym nie zgadzam. Nikt na to nie zasługuje. Może dlatego mój znajomy jest w szczęśliwym związku, a ja się rozchodzę w czasie, gdy moglibyśmy być wszyscy razem w jakiejś Grecji czy Tunezji?